Verulegar
2017

Sýningarskrá með sýningunni Verulegar sem haldin er í Listasafni Árnesinga frá 23. október til 17. desember 2017.

Sýnendur: Brynhildur Þorgeirsdóttir og Guðrún Tryggvadóttir.
Sýningarstjóri: Inga Jónsdóttir, safnstjóri.
Texti í sýningarskrá: Heiðar Kári Rannversson, sjálfstætt starfandi listfræðingur og sýningarstjóri.

Á sýningunni Verulegar, Brynhildur Þorgeirsdóttir og Guðrún Tryggvadóttir í Listasafni Árnesinga er sjónum beint að viðamiklum listferli þeirra sem spannar nær fjóra áratugi. Hér eru saman komin verk sem unnin eru á síðustu árum en einnig verk frá upphafi ferils Guðrúnar og Brynhildar, sem héldu sínar fyrstu einkasýningar við upphaf níunda áratugarins. Sýningin gefur áhorfendum innsýn í þá þróun sem orðið hefur á verkum listamannanna en sýnir um leið hvernig myndlist þeirra hefur einkennst af heilsteyptum myndheimi allt frá byrjun.

Sýningunni má skipta í tvo hluta sem tengjast innbyrðis. Í elstu verkum listamannanna, sem finna má í sal fjögur, má greina tíðaranda níunda áratugarins þar sem form og inntak birtir viðhorf sem er í andstöðu við hefðbundna myndlist þess tíma.
Hugmyndafræðina sem einkennir verk Guðrúnar og Brynhildar frá þessu tímabili einkennisorðum pönksins um að „gera hlutina sjálf/ur“. En ólíkt pönkinu, sem löngu hefur verið ofurselt tískunni, hafa Guðrún og Brynhildur ávallt verið samkvæmar sjálfum sér. Þetta skynja áhorfendur þegar þeir standa frammi fyrir verkum í tveimur stærstu sölunum, í anddyrinu og framan við safnið en þar sést hvernig viðhorf Guðrúna or Brynhildar til lífsins og listarinnar hafa gert þeim kleift að skapa afar persónulegt höfundaverk sem er ólíkt nokkru öðru hér á landi.

Brynhildur og Guðrún hafa báðar persónuleg tengsl við Árnessýslu. Brynhildur er fædd og uppalin á Hrafnkelsstöðum í Hrunamannhreppi en Guðrún hefur ættartengsl í sýsluna og hefur um nokkurra ára skeið verið búsett í Ölfusi og Hveragerði. En það er fleira sem finna má sameiginlegt með listferli þeirra því þær stunduðu báðar nám við Myndlista- og handíðaskóla Íslands á áttunda áratugnum og héldu síðan í langt framhaldsnám erlendis. Guðrún var  nemandi við École Nationale Supérieure des Beaux-Arts í París og við Akademie der Bildenden Künste í München, þar sem hún lauk námi í málun og grafík árið 1983 með Debüntanten-verðlaunum sem besti útskriftarneminn. Brynhildur var nemandi við Gerrit Rietvelt-akademíuna í Amsterdam og seinna við Örrefors-glerlistaskólann í Svíþjóð. Þaðan lá leið hennar vestur um haf þar sem hún stundaði nám við California College of Art and Crafts og við Pilchuck-glerlistaskólann í Washington, sem hún lauk árið 1982. Brynhildur dvaldi á Íslandi um nokkurra ára skeið eftir nám en flutti þá aftur til Bandaríkjanna og var búsett í New York til ársins 1990. Guðrún átti einnig viðdvöl á Íslandi að loknu námi og eftir eitt ár í Berlín lá leið hennar líka vestur um haf, til Cleveland í Bandaríkjunum, þar sem hún var búsett til ársins 1992. Eftir eins árs dvöl á Íslandi lá leiðin aftur til Þýskalands en Guðrún snéri aftur til Íslands um síðustu aldamót.

Óljós minning um attitjúd
Fyrsta skiptið sem áhorfendur sjá verk Guðrúnar og Brynhildar saman á sýningu er í upphafi ferils þeirra, á sýningunni Gullströndin andar em haldin er í Jötunshúsinu við Hringbraut í Reykjavík snemma árs 1983. Sýningin fór fram í rými þar sem þær voru með vinnuaðstöðu með hópi listamanna, en Brynhildur hafði haft frumkvæði að því að taka húsnæðið á leigu árið áður. Guðrún bjó og var með vinnustofu þar einn vetur. Sýningin markaði tímamót enda voru þar kynntar helstu áherslur samtímamyndlistar í upphafi níunda áratugarins; á sýningunni voru formgerð og efnistök málverksins og skúlptúrsins tekin til rækilegrar endurskoðunar af nýrri kynslóð listamanna. Hér mætti segja að Guðrún og Brynhildur hafi borið upp á fjörur landsins nýjar stefnur í myndlistinni en þær höfðu á svipuðum tíma lokið löngu námi erlendis og sáu báðar um uppsetningu og skipulag sýningarinnar ásamt fleiri listamönnum. En það mætti líka segja að þær hefðu lagt upp í ferð frá Gullströndinni að nema ný lönd, því stuttu seinna fóru þær utan á ný og unnu að myndlist sinni það sem eftir var níunda áratugarins og fram á þann tíunda.

Fyrsta skiptið sem ég sá verk Guðrúnar og Brynhildar er löngu seinna og í sitthvoru lagi. Ég kynnist verkum listamannanna í gegnum ljósmyndir í sýningarskrám, enda ekki orðinn eins árs þegar þær sýna fyrst saman. Gullströndin er framandi staður sveipaður goðsagnakenndum blæ. Tilhugsunin um myndirnar kveikir á óljósri minningu um „attitjúd“, viðhorfi sem situr eftir löngu eftir að verkin eru horfin úr augsýn.

Kona á steini
Verkið sem ég man eftir að hafa séð fyrst eftir Guðrúnu Tryggvadóttur er ekki málverk, sem hefur verið aðalmiðill listamannsins um langan tíma, heldur ljósmynd. Upp í hugann kemur svarthvít portrett-mynd af konu á steini. Hún sýnir allsnakinn líkama innan um fjörugrjót, en búkurinn er snúinn og andlitið vísar frá myndavélinni. Frekar ætti að kalla myndina „pósu“, því hér er formgerð alls líkamans myndefnið. Ljósmyndin gæti allt eins verið rammi úr kvikmynd og ég man eftir að hafa ímyndað mér að á næsta augnabliki færi konan á hreyfingu; ýtti við steinum eða klifraði upp eftir grjótinu. Það er attitjúd í verkinu, en hér má skilja orðið sem stellingu eða stöðu listamannsins í ljósmyndinni, líkamstjáninguna sem felst í sveigju líkamans. Expressjónísk dansspor.
En það má líka skilja orðið attitjúd sem afstöðu gagnvart ljósmyndinni sjálfri, sem gerir líkama listamannsins að efni og viðfangi myndlistarinnar. Í verkinu fá áhorfendur að sjá listamanninn í nærmynd, í orðsins fyllstu merkingu, sem einmitt einkennir myndlist Guðrúnar eins og sjá má á fleiri verkum á sýningunni. Annað einkenni á myndlist hennar kemur einnig fram í myndinni sem er næm tilfinning fyrir spennu og kompósisjón á myndfletinum.

Seinna kemst ég að því að ljósmyndin sem um ræðir er tekin við Hudson-ána í Inwood Hill- garðinum í New York þar sem hún bjó sumarið 1982, en birtist í katalóg í tengslum við útskriftarsýningu hennar við Listaakademíuna í München ári seinna.
Myndin er hluti af stærra verki þar sem hún gerði Inwood Hill að sviði fyrir innsetningar og gjörninga, málaði meðal annars á fjörugrjót og dagblöð sem sum voru upplímd eins og málverk. Ljósmyndin er þannig sjálfstætt verk en einnig skrásetning á gjörningi og hverfulli innsetningu.

Í eldri hluta sýningarinnar má sjá brot af þessu marglaga verki Guðrúnar. Í verkunum, sem eru í eigu Listasafns Íslands, er dagblaðið notað sem efnisflötur málverksins en innihald þess verður um leið hluti af myndefninu. Hér má líka sjá  tvö eldri ljósmyndaverk þar sem líkami listamannsins er viðfangsefnið. Í einu hefur listamaðurinn verið staðlaður og honum skipt niður í ákveðna DIN-stærð (þ. Deutsche Industrie Normen), alþjóðlegan staðal sem meðal annars liggur til grundvallar pappírsstærðum. Hér fá fæðingarblettir á líkama Guðrúnar óskilgreint vægi en verkið er grandskoðað á henni sjálfri um leið og það er kaldhæðin ádeila á þau kerfi sem setja okkur mörk. Í verkinu DESTRUCTION, sem er af fyrstu sýningu Guðrúnar á Íslandi, hefur hún skorið titil verksins á handlegg sinn og ljósmyndað, einn staf á hverjum degi. Á myndunum sést hvernig sárin sem birta orðið á líkama hennar gróa þegar líður á ferli verksins og afmá um leið merkingu orðsins „destruction“. Eyðilegging er einnig andhverfa sín, sköpun, hér sem lífrænt ferli húðarinnar sem græðir sár sín.

Í nýrri verkum Guðrúnar á sýningunni má einnig greina hugmyndir um lífrænt ferli, hvort sem það er manneskjunnar eða náttúrunnar og möguleg tengsl þar á milli. Í stórum málverkaseríum listamannsins frá síðustu árum má greina flóknar hugmyndir Guðrúnar um það sem kalla mætti líftíma, en í seríunni Dalablóð er samband hennar við formæður sínar til að mynda viðfangsefnið. Hér skynja áhorfendur ekki aðeins feril tímans í myndefni og inntaki verkanna, heldur einnig í því hvernig málverkið er unnið á strigann. Í nýjustu málverkum hennar verður þetta ljóst, endar eru þau nær abstrakt expressjónísk.
Verkið Fjórða víddin, Grunnur alls og Allt er eins eru gríðarstór og unnin af miklum krafti sem gerir það að verkum að líkamleg vinna listamannsins við vinnslu verksins verður nánast áþreifanleg. Hér er hægt að rekja hreyfingu listamannsins um rými strigans. Eins og sést í nýrri hluta sýningarinnar beitir Guðrún mismunandni tækni í hverju verki sem hún tekur sér fyrir hendur, þar sem hver ný hugmynd kallar á nýja aðferð að mati hennar. Í heildina má samt sem áður greina samræmi milli óreiðu og jafnvægis, viðhorf til myndlistarinnar sem stöðugs ferils upp á líf og dauða.

.......

Þegar áhorfendur standa andspænis verkum Brynhildar Þorgeirsdóttur og Guðrúnar Tryggvadóttur á sýningunni Verulegar í Listasafni Árnesinga verður þeim ljóst að listamennirnir hafa frá upphafi verið samkvæmir sjálfum sér í listinni. Eins og titill sýningarinnar gefur til kynna, og fjallað hefur verið um hér að framan, er ferill þeirra verulegur í mörgum skilningi. Þær eiga ekki aðeins mikið höfundarverk að baki heldur eru mörg verkanna veruleg að umfangi eins og glögglega má sjá á sýningunni. Verk listamannanna eru auðþekkjanleg og persónuleg. Þar má sjá verur á mörkum hins fígúratíva og abstrakta sem spretta úr einstökum myndheimi þeirra en hér birtist einnig vera lisamannsins sjálfs. Á ferli sínum hafa Guðrún og Brynhildur hvorki staðið né setið eins og þeim hefur verið sagt að gera. Það er attitjúd, að setja sig í stellingar og taka afstöðu, sem gerir myndlist þeirra verulega áhugaverða.

Heiðar Kári Rannversson
sjálfstætt starfandi listfræðingur og sýningarstjóri.